Toplu olaylara müdahale yöntemleri arasında yer alan ve özel güvenlik şirketleri ile polis teşkilatı tarafından kullanılan göz yaşartıcı gazlar temelde iki çeşide ayrılmaktadır.

CS (Ortho-Chlorbenzalmalononitrle) : El bombaları ve fişeklerde sıklıkla kullanılmakta olan, görünümü beyaz ve kristal pudra şeklindeyken spreylerde sıvı veya aerosol şeklinde bulunan gaz çeşididir. Tüm etkisi 20 ile 60 saniye arasında ortaya çıkmakta ve 10-30 dakika içerisinde etkisini yitirmektedir.

OC (Oleoresin Of Capsicum) : Halk arasında biber gazı olarak bilinen ve acı biberin işlenmesi ile elde edilen tamamen doğal bir maddeden oluşan gaz türüdür. Özünde bulunan acı biberden ötürü temas ettiği yerlerde şiddetli bir yanmaya sebep olur. Sıvı halde ve çözelti şeklinde kullanılır. Etkisini 3 ile 15 saniye arasında gösterir ve 15-30 dakikaya kadar korur.

Göz Yaşartıcı Sprey Çeşitleri

Özel güvenlik şirketleri personelleri tarafından kullanılan göz yaşartıcı gaz spreyi, güvenlik görevlisinin güç kullanmaya gerek duymadan savunma yapmasını sağlayan kuvvetli bir silah türüdür. Aktif maddesi OC olan spreyler, itici gaz basıncı marifetiyle aerosol veya sıvı olarak dışarı atılmaktadır.

Gaz spreyleri gaz basıncından azami ölçüde yararlanabilmek için kullanılacak olan kişiye karşı çalkalanarak ve dik bir konumda sıkılarak kullanılmalıdır. Aynı zamanda göstericilere en az bir metre mesafeden sıkılması gereken gaz spreyleri, kişinin baş bölgesinin bir karış yukarısı hedeflenerek ve havada daire çizilerek sıkılmalıdır. Bu gaz spreyinin en verimli ve doğru kullanım şeklidir.

Kullanılan gaz spreyinin dozu kalabalığın durumuna göre arttırılabileceği gibi sprey kullanılırken rüzgarın yönüne de dikkat edilmelidir.

1. 100 ml OC Gaz Spreyi: İnsan sağlığına ve çevreye zararı yoktur ve yanıcı özelliği bulunmamaktadır. Spreyler 25-50 derece aralığında ve %98 nemli ortam koşullarında kullanılmalıdır. 1 ve 3 metre arasındaki alanlarda etkilidir ve birkaç kişiyi etkileyecek kadar güce sahiptir. Kendi aralarında şiddetli kavga edenleri ayırmak gibi yakın mesafeli olaylara müdahalede kullanılır.
2. 400 ml OC Gaz Spreyi: İnsan sağlığına ve çevreye zararı yoktur ve yanıcı özelliği bulunmamaktadır. Spreyler 25-50 derece aralığında ve %98 nemli ortam koşullarında kullanılmalıdır. 1 ve 5 metre arasındaki alanlarda etkilidir ve birkaç kişiyi etkileyecek kadar güce sahiptir. Kendi aralarında şiddetli kavga edenleri ayırmak gibi yakın mesafeli olaylara müdahalede kullanılır.

Göz Yaşartıcı Gazların Yayılma Yöntemleri

Özel güvenlik şirketleri görevlileri tarafından kullanılan katı, sıvı, gaz ve aerosol halde bulunan göz yaşartıcı gaz spreyleri, maddelerin bulundukları hal, kullanım amaçları ve yayılacak alana göre farklı yayılma yöntemleri ile geliştirilmiştir. Bu yayılma yöntemleri aşağıdaki gibidir.

• Yanma ile (Dumanla) Yayılma: CS maddesi yanabilen ve ısı çıkarabilen bir madde ile karıştırılır. İlgili karışım bir muhafazanın içerisine yerleştirilir ve buna müteakiben ateşleyici ilave edilir. Ateşleme işleminin gerçekleştirilmesinden sonra karışım içindeki CS ısı ile buharlaşarak muhafaza içerisinden perdeleme dumanı ile birlikte dışarı yayılır.
• Patlama İle Yayılma: CS maddesi plastik maddeden üretilmiş bir muhafaza içerisine koyulur ve patlayıcı madde patlatılmak sureti ile havaya yayılır. Bu kullanılan yöntemde kimyasal maddenin yayılma hızı daha kısadır ve tekrar geriye alınma ihtimali söz konusu değildir.
• Aerosol ile (Buhar) Yayılma: İlgili göz yaşartan madde çözelti haline getirildikten sonra sıkıştırılarak itici gaz ile beraber basınç dolu bir kaba konumlandırılır. İtici gaz vasıtasıyla basınçtan yararlanan aerosol dışarı püskürtülür.
• Sisleme Şeklinde Yayılma: Göz yaşartıcı olarak kullanılacak olan madde özel bir makine sayesinde duman haline getirilerek ortama yayılır. Kalın bir toz bulutu yayılması sebebi ile sisleme şeklindeki yayılımın psikolojik etkisi çok daha fazladır.

Göz Yaşartıcı Gazların Kullanım Esasları

• Özel güvenlik şirketleri görevlilerince kullanılan göz yaşartıcı gazlar amacı dışında ve gerekli tedbirler alınmadan kullanılmamalıdır.
• Göz yaşartıcı gazlar kullanılmadan önce kalabalığın duyacağı şekilde uyarı yapılmalı ve topluluğun dağılması istenmelidir.
• Göz yaşartıcı gazlar, gaz ekibinden sorumlu olan amirin şartları değerlendirmesinin ardından söyleyeceği taktik ve belirttiği doz esas alınarak kullanılmalıdır.
• Göz yaşartıcı gazlar, göz yaşartıcı gaz kullanma eğitimi alan kişiler tarafından kullanılmalıdır.
• Göz yaşartıcı gazı kullanacak olan personel, rüzgarın yönünü, hızını ve hava sıcaklığını göz önünde bulundurarak en optimum çözümü esas alarak hareket etmelidir.
• Göz yaşartıcı maddenin dozu kalabalığa ve direnişe göre kademeli şekilde arttırılmalıdır.
• Kapalı alanlarda göz yaşartıcı gaz kullanılacaksa, özel güvenlik şirketleri personelleri tarafından muhakkak maske takılmalıdır.
• Fişek ya da roketler insan vücuduna doğrudan atılmamalıdır.

Göz Yaşartıcı Gazın Açık Alanda Kullanımı

Polis ve özel güvenlik şirketleri personelleri tarafından, kalabalığı daha küçük parçalara bölerek dağıtmak, kişiler arasındaki etkileşimi azaltmak gibi sebeplerle kullanılan göz yaşartıcı gazları açık alanda kullanırken 5 hususa dikkat edilmelidir:

• Rüzgarın hangi yönden nasıl bir şiddetle geldiğinin tespit edilmesi gazın hangi noktadan atılacağının belirlenmesi için oldukça önemlidir. Rüzgar olmayan yerlerde ise gazın en iyi şekilde yayılması için uygun yöntemler düşünülmelidir.
• Rüzgarın ani şekilde yön değiştirmesi ya da kesilmesi gibi durumlar göz önünde bulundurulmalı ve gaz kullanma yetkisini elinde bulunduran kişiler maske kullanmalıdır.
• Göz yaşartıcı gazdan etkilenen ve kaçmaya çalışan kişilerin kaçış yolları daima açık bırakılmalıdır. Kaçış yollarının kapatılması halinde gaz kullanımı gerektiren kalabalığı dağıtma niyeti tamamen geçersiz kalacaktır. Ancak bunun yanında kalabalığın kaçarken zarar verebileceği iş merkezleri ve yerleşim merkezlerine çıkan yolların kapatılması da çevre güvenliği için önemli bir husustur.
• Kullanılacak olan gazın menzilinin ne kadar olduğunun bilinmesi, gazın etki alanı için oldukça önemlidir. Bu sebeple, atışı yapılan gazın hedeflenen noktaya ulaşıp ulaşmayacağı iyi hesaplanmalıdır.
• Dağıtılmak istenen kalabalığın büyüklüğü ve özellikleri, gaz kullanımı için oldukça önemlidir. Gaz kullanımı halinde çemberin ortasından kenarlarına doğru kaçış söz konusu olacak ve izdihamlar yaşanacaktır.

Göz Yaşartıcı Gazın Kapalı Alanda Kullanımı

• Polis teşkilatı ve özel güvenlik şirketleri çalışanları tarafından kullanılan göz yaşartıcı gazların kapalı alanda kullanılması halinde dozunun iyi ayarlanması gerekmektedir. Öyleki yoğunlaşma fazla olacağından tahmin edilenin üzerinde bir etki yaratılabilir.
• Kullanılacak olan gaz spreyinin cinsi iyi belirlenmeli ve düşük etkili gazlar tercih edilmelidir. Yoğunluğu yüksek olan gaz el bombalarının kullanımından kaçınılmalıdır.
• Kapalı alanlarda öncelikle şahısların kaçış alanlarına gaz atılmalı en son şahısların bulunduğu odaya gaz müdahalesi yapılmalıdır. Aksi takdirde şahısların kaçış alanları açık kalacak ve binayı terketmeyeceklerdir.
• Araçlarda bulunan şahısları etkisiz hale getirmek için araç camlarını delme özelliğine sahip olan gaz fişekleri kullanılmalıdır. Aracın içerisinde gaz tam anlamıyla yayıldıktan sonra araç kapıları açılmalı ve ilgili şüpheliler dışarı çıkarılmalıdır.

Göz Yaşartıcı Gaz Kullanımından Sonra İlk Yardım Esasları

Göz yaşartıcı gaz kullanımından etkilenen kişilere yine 5188 Sayılı Kanuna bağlı olarak görev yapan özel güvenlik şirketleri personellerince müdahalede bulunulmalıdır. Bu müdahale esasları şu şekilde sıralanabilir:

• Normal nefes almaya çalışılması
• Gazlı ortamdan uzaklaştırma ve mümkünse açık alana çıkartılma
• Göz ovuşturulmasını engelleme ve varsa göz içerisindeki lensleri çıkarma
• Gözlerin rüzgar ya da vantilatöre karşı açık şekilde tutulmasını sağlama
• Vücüdun gözle temas edebilecek açık kısımlarını soğuğa yakın ılık su ile yıkama, ağız ve burun yolundan gargara yapılmasını sağlama
• Göz yaşarmasına sebep olması nedeni ile kişinin terlemesine neden olacak davranışlardan kaçınma
• Gazın bulaşmış olduğu giysileri çıkarma ve gaza maruz kalan kişiden uzaklaştırma
• Göze ve çevresine krem, merhem, yağ, losyon givi etken maddelerin sürülmesini engelleme
• Panik oluşumuna mahal vermemek için gaza maruz kalan kişi ile sürekli konuşma ve psikolojik olarak rahatlamasını sağlama
• Beklenmedik etkilerin ortaya çıkması durumunda kişinin hastaneye sevk edilmesini sağlama.